باورتان می‌شود قدیم‌ها «دندانپزشک دوره‌گرد» هم داشتیم؟

در دوره قاجار حال و هوای مشاغل چه‌طوری بود که دوره‌گردی رواج داشت؟ طبق احصائیه یا همان آمارگیری سال ۱۲۶۲ شمسی، در تهران تعداد شاغلان حدود یک‌هشتم کل جمعیت بود و «جعفر شهری» در کتاب «تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم» درباره شغل «افراد کاربکن و مفید و خرج‌بیار» گزارش داده است: «کارهایی که انجام می‌دادند عمدتاً از این قرار بود: لبوفروشی... آب‌زرشکی، گردو فروشی، سقایی، بساطی، معرکه‌گیری، پرده‌خوانی... فال‌گیری، دلاکی، چارواداری، حمالی، دلالی، آب‌حوض‌کشی، هیزم‌شکنی، شاطری، سورچی‌گری، قهوه‌چی، خرس رقصانی و از این میان نیمی هم به شغل‌های شریفی چون راهزنی، باج‌گیری، ولگردی، گدایی... مفتخر باشند!

متخصصین هم آنهایی که دسته آفتابه‌ای لحیم کرده یا چاک قبایی را بهم آورده دوخته یا نعل اسب و الاغی ساخته و چهارپایه و کرسی درست کنند. بقیه نیز بقال و چقال، عطار و بزاز، رزاز و حلاج، سراج و کفاش، پینه‌دوز و امثال».

خدمات در محل!

به‌نوشته «جعفر شهری» در روزگار قاجار، سلمانی دوره‌گرد هم داشتیم که کار دندانپزشک را هم انجام می‌داد؛ «پاتوق‌دارهایشان سابقه‌دارهایی بودند که کنار دیوار و پشت مسجد و تکیه و کاروانسرا و میدان یا سربینه حمام و کنج قهوه‌خانه‌ای را مرکز خود ساخته و کم‌سابقه‌هایشان آن‌ها که قادر به یافتن چنان اماکن نگردیده، جاگرفته‌های پیش از او مانع ورودشان شده، دور کوچه‌خیابان‌ها راه می‌افتادند. قیمت یا اجرت اصلاح این‌ها یک‌ پنجم و چهارم تا یک دوم اجرت سلمانی‌های دکان‌دار بود... مسائل دندان از کشیدن و دستور و دوا درمان منهای دندان مصنوعی تنها به‌عهده دلاک‌های حمام و سلمانی‌های دکان‌دار و دوره‌گرد بود».

در دوره قاجار قصاب دوره‌گرد هم داشتیم و «عبدالله مستوفی» درباره‌شان نوشته است: «گوسفند یا گوساله یا گاوی در سر چهارراهی ذبح می‌کردند و گوشت آن‌ را می‌فروختند و ته توی آن را به قسمت‌های پنج‌ سیری تقسیم کرده، در غربالی گذاشته، به‌دوره می‌افتادند و... [فریاد می‌زدند] «آی گوشت خوب» و اکثرا ارزانتر از دکان قصابی می‌فروختند. حتی به بعضی‌ها که پول حاضر نداشتند نسیه هم می‌دادند».

خلاصه اینکه دوره‌گردهای قاجاری برای خودشان بساطی داشتند و کسب و کار معقولی داشتند و البته ارزش و مقبولیت شغل‌شان هم کمتر از دکان‌داران نبود؛ به جای آنکه منتظر مشتری بمانند دنبال مشتری می‌رفتند و به‌قول امروزی‌ها «خدمات در محل» ارائه می‌کردند.

در ادامه آلبومی از تصاویر به‌جامانده از دوره‌گردهای قاجاری را ببینید و لذت ببرید از حال و هوای کسب و کار در آن روزگاران.

عطار دوره‌گرد قاجاری که در واقع همان طبیب بود

بستنی‌فروش دوره‌گرد قاجاری

فروشنده دوره‌گرد

بزازان دوره‌گرد

لحاف‌دوز قاجاری

مارگیر دوره‌گرد قاجاری